Các Làng Chăm Ở Ninh Thuận
Các Làng Chăm Ở Ninh Thuận
Ninh Thuận được biết đến là vùng đất đầy nắng và gió ở khu vực Nam Trung Bộ, là tỉnh có nhiều đồng bào dân tộc Chăm sinh sống lâu đời nhất, với khoảng 50% dân tộc Chăm trên cả nước.
Đến Ninh thuận chúng ta sẽ tìm hiểu về nền văn hoá Chăm Pa qua rất nhiều công trình kiến trúc cổ kính còn đứng sừng sững trên những ngọn đồi với những ngọn tháp trường tồn, những điệu múa uyển chuyển của những thiếu nữ Chăm, cùng tham gia các lễ hội lớn của người Chăm như: Lễ hội Katê được người Chăm theo đạo Balamôn tổ chức, Lễ Ramưwan do người Chăm theo đạo hồi giáo Bàni tổ chức. Ngoài ra, chúng ta có thể tham quan các làng nghề truyền thống như: làng dệt thổ cẩm Mỹ nghiệp, Làng gốm Bầu trúc. Chính tại vùng đất đầy nắng và đầy gió này, đồng bào dân tộc Chăm được phân bố ở nhiều nơi trong tỉnh Ninh Thuận, từ đồng bằng lên miền núi cao và các vùng ven biển đều có mặt người Chăm sinh sống và lập nghiệp tại vùng đất mà họ đang sống. Tại đây đồng bào dân tộc Chăm sinh sống đã tạo nên một vòng cung bao quanh tỉnh Ninh Thuận( Nư Gar).
Để hiểu biết hơn về các làng Chăm ở Ninh Thuận chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về địa bàn cứ trú, tên gọi để tiện tham khảo và tham quan các Làng Chăm(palei) khi đến Ninh Thuận. Hãy cùng chúng tôi đến với các Làng Chăm tại Ninh Thuận.
1. Làng Chăm Bình Nghĩa (Palei Bhar RiYa): Thuộc xã Bắc Sơn, huyện Thuận Bắc. Đây là làng dân cư xa nhất so với các làng Chăm khác trong tỉnh, những nét văn hóa, sinh hoạt của người Chăm ở đây hầu như vẫn còn nguyên vẹn, như con gái đúng tuổi thì mặc chăng tổ chức lễ RiJa NưGar rất long trọng.
Làng (Palei) chủ yếu là nơi sinh sống của những người Bà La Môn, vì vậy các hoạt động mang âm hưởng lễ nghi của Bà La Môn. Có những vị chức sắc như Phó Cả Sư (Po Bac), Thầy kéo đàn Kanhi (On Kadhar) cùng các thầy cúng khác.
Một số hoạt động văn hoá lớn diễn ra trong năm tại Làng(palei) như: Lễ hội đầu năm RiJa NưGar tổ chức vào tháng 1 Chăm lịch(theo dương lịch vào tháng 4 ), các sinh hoạt của lễ này như cúng lễ rước Ppo Bir Thun ở thôn Mỹ Tường (Huyện Ninh Hải), và lễ hội Katê vào mùng 1 của tháng 7 theo Chăm lịch (khoảng tháng 10 dương lịch) và các lễ nghi khác.
2. Làng Chăm Pamblap(Palei Pamblap):
Được tách ra làm 2 làng, đó là Pamblap A Lhak và Pamblap Biraw
* Palei Pamblap A Lhak là làng đã hình thành từ lâu có tên gọi là An Nhơn thuộc xã Xuân Hải, Huyện Ninh Hải.
* Palei Pamblap Biraw là làng được tách ra từ palei Pamblap alhak. Với tên gọi là Phước Nhơn, thuộc xã Xuân Hải, huyện Ninh Hải.
Hai làng An Nhơn và Phước Nhơn tuy hai mà một tuy một mà hai, là làng Chăm Bà ni sống xa hơn các làng Chăm Bà ni khác. Ở Palei Pamblap theo đạo giáo hồi giáo Bà ni được chia ra thành hai nhánh, cùng tồn tại sống rất hài hòa là đạo Hồi giáo Bà Ni và đạo Hồi giáo Islam. Cả có hai giáo phái đều xuất phát từ Đạo Hồi Giáo, nhưng các sinh hoạt, hoạt động về văn hoá các nghi lễ của người dân đều diễn ra giống nhau. Chỉ có sự khác nhau là bên Islam có sự khắc khe hơn về các phong tục so với Bà ni.
Có các vị chức sắc bên Bà ni (Po Gru) và Islam (On Ha Kem).
Những hoạt động diễn ra ở đây như: RiJa NưGar (tống ôn đầu năm), Ramưwan cùng các nghi lễ mang tính tôn giáo diễn ra trong năm như: đám cưới(Li-khak), lễ nhập đạo. Ở đây có các Thánh đường (thang gih) để tổ chức tế Ramưwan của mỗi đạo.
3. Làng Chăm Thành Ý(Palei TaBhơng): thuộc xã Thành Hải, TP Phan Rang -Tháp Chàm. Đây là Làng duy nhất trong tất cả các làng Chăm nằm trên địa bàn Thành Phố của tỉnh Ninh Thuận.
Làng Chăm Thành Ý chủ yếu là người dân theo đạo Bà la môn sinh sống nên các hoạt động về văn hoá đều mang lễ nghi của Bà La môn hơn: tục cưới hỏi, đám ma… Những hoạt văn hoá lớn mang tính chất cộng đồng diễn ra ở đây như: Lễ hội RiJa NưGar (lễ hội đầu năm), lễ hội Katê hàng năm (vì Palei TaBhơng thuộc HaLaw Ppo Klonggirai).
Về đời sống sinh hoạt đều diễn ra như các làng khác. Không có các di tích, nhưng Làng có cây me cổ thụ đã tồn tại hơn trăm năm. Là nơi diễn ra các phong tục riêng của người dân nơi đây khi gia đình nào có con cưới chồng đến lúc mang thai thì phải làm lễ cúng. Lễ vật cúng gồm những vật sau: rượu, trầu cau, và gà (khoảng 8 đến 10 con gà) để cúng, cầu cho mẹ tròn con vuông và điều may mắn đến với đôi vợ chồng trẻ. Đây là phong tục khác với cách làng Chăm khác. Làng có các vị chức sắc phục vụ các nghi lễ diễn ra trong Làng.
4. Làng Chăm Thôn Lương Tri(Palei Cang): là làng chăm theo đạo Bà Ni, thuộc xã Nhơn Sơn, huyện Ninh Sơn trên quốc lộ 27 đi Lâm Đồng. Làng sống gần anh em dân tộc kinh và cách biệt hơn so với các làng khác.
Về đời sống hoạt động và sinh hoạt văn hoá Chăm cũng diễn ra tương tự như các Làng Chăm khác theo đạo hồi giáo Bà ni. Vẫn tổ chức lễ cúng đầu năm RiJa NưGar và đón Ramưwan hàng năm. Làng có Thánh đường để tổ chức Ramưwan, có các vị chức sắc để phục vụ các lễ nghi diễn ra trong làng.
5. Làng Chăm Thôn Phú Thuận(Palei Bhauh Thơng): Đây là Làng Chăm nằm ở phía Bắc của huyện Ninh Phước có nhiều đồng bào dân tộc Chăm sinh sống. Làng Chăm Thôn Phú Thuận là làng duy nhất có hai tôn giáo cùng sinh sống xen kẽ lẫn nhau đó là hồi giáo Bà ni và tôn giáo Bà la môn.
Do có 2 tôn giáo cùng cư trú nên các hoạt động văn hoá và các lễ nghi cũng như sinh hoạt của người dân ở đầy diễn ra phong phú và nối tiếp nhau khác với các Làng Chăm khác như: lễ RiJa NưGar (lễ cúng đầu năm cho cả 2 tôn giáo), Rmưwan của bà con theo đạo hồi giáo Bà ni diễn ra tại thánh đường trong Làng, lễ hội Katê của người Chăm theo đạo Bà la môn thì diễn ra tại đền tháp Poklong Garai(Đô Vinh). Các vị chức sắc của 2 tôn giáo phục vụ các lễ nghi và các phong tục diễn ra trong năm như: đám ma, cưới hỏi.
6. Làng Chăm Thôn Phước Đồng(Palei Blang KaCak): là nơi cất giữ y phục của Vua Poklong Garai ở đây có đền thờ nhỏ để cất giữ và tổ chức lễ hội Katê. Hàng năm cứ vào mùng 1 tháng 7 Chăm lịch là người dân ở đây lại long trọng tổ chức lễ hội Katê để múa, hát rước kiệu Poklong Garai về đền tháp Poklong Garai ở Đô Vinh (Tháp Chàm). Các hoạt động và sinh hoạt của Làng đều diễn ra bình thường, chỉ có lễ hội Katê diễn ra trang trọng hơn có sự tham gia của các làng thuộc Halaw Poklonggirai như: palei Cauk, palei Bhauh DàNà, palei Bhauh BiNi,…
Có các vị chức sắc Phó cả sư( Po Bac), thầy kéo đàn Kanhi( Ôn Kadhar ), bà bóng (Muk Pjaw), thầy vỗ(Ôn MưDhun ), để phục vụ các lễ nghi diễn ra trong Làng của người dân theo đạo Bà la môn.
7. Làng Chăm Hiếu Lễ(Palei Cauk): nằm ở trung tâm của xã Phước Hậu liền kề Làng Chăm Thôn Phước Đồng. Làng chủ yếu là người dân theo đạo Bà la môn sinh sống nên các hoạt động sinh hoạt cũng mang tính chất của Bà la môn giáo hơn.
Làng có các vị chức sắc như: Cả Sư(Ppô dhia), Thầy Vỗ(Ôn mưdhun), thầy trống Kanhi( Ôn Kadhar) phục các lễ nghi diễn ra trong Làng cùng các làng khác trong lễ hội Katê. Làng Chăm Hiếu Lễ còn có Đền Ppô Xah là nơi để cho bà con trong Làng cũng như các làng khác về đây để cúng, để cầu sự bình yên, xua đi mọi cái xấu.
8. Làng Chăm Chất Thường(Palei Bhauh DàNà): Nằm ở phía tây thuộc xã Phước Hậu, huyện Ninh Phước. Cũng như các Làng Chăm trong xã Làng Chất Thường về các hoạt động sinh hoạt văn hoá Chăm đều diễn ra như các làng Chăm khác. Cũng có các vị chức sắc để phục vụ các nghi lễ diễn ra trong làng. Làng Chăm Chất Thường cũng làm lễ tại đền Po Xáh ở Làng Hiếu Lễ. Ngoài ra, Làng Chăm Chất Thường còn có một số ngôi nhà cổ Chăm vẫn còn tồn tại.
9. Làng Chăm Hoài Trung(Palei Bhauh BìNì): thuộc xã Phước Thái, huyện Ninh Phước. Làng ngăn cách với Làng Chất Thường là con sông Quao với nguồn nước tưới tiêu cho các cánh đồng.
Đời sống và các hoạt động về văn hoá Chăm đều diễn ra như các làng Chăm thuộc HaLaw Poklonggirai như lễ hội Katê, Lễ RiJa NưGar… Làng có các vị chức sắc phục vụ trong các nghi lễ diễn ra hàng năm trong làng. Làng Hoài Trung có con mương Nhật (dòng kênh Nam) chảy ngang. Hiện nay, Làng Hoài Trung đã chia ra làm hai thôn, nhưng các phong tục tập quán vẫn còn giữ nguyên không thay đổi gì.
10. Làng Chăm Như Ngọc còn gọi Làng Như Bình(Palei Jà):
Từ Làng Chăm Hoài Trung đi dọc kênh nam chúng ta sẽ bắt gặp một Làng có truyền thuyết về núi đá trắng có tên gọi Làng Như Bình.
Đây là Làng có nhiều hoạt động văn hoá Chăm diễn ra phong phú như: lễ hội Katê, lễ cúng thần núi Đá Trắng và các nghi lễ theo phong tục của người dân theo đạo Bà la môn giáo. Ngoài ra, ở Làng Như Bình còn tổ chức lễ RiJà NưGar là lễ cúng Po Nai có sự tham gia của tất cả các làng Chăm và được tổ chức rất trang trọng như đón tết của dân tộc Chăm Ninh Thuận.
Ở đây có nhiều di tích và truyền thuyết về núi Đá Trắng, PoNai, có đền thờ Nai Mưh Ghang em của Po Nai. Làng Như Bình thuộc HaLaw Po NưGar ở Làng Hữu Đức(palei Hamutaran) nên khi người dân tổ chức cúng vào dịp lễ hội Katê thì sang bên Làng Hữu Đức để hành lễ …
11. Làng Chăm Hữu Đức(Palei Hamutaran): thuộc xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước. Đây là Làng Chăm được biết đến với nhiều lễ hội diễn ra quanh năm. Đặc biệt, lễ hội Katê được mọi người biết đến nhiều hơn với lễ nghi rước y phục của Po NưGar từ bàn tay Raglai trao cho người Chăm được tổ chức rất long trọng, có sự tham gia của tất cả các vị chức sắc thuộc HaLaw Ppô NưGar và du khách tham dự lễ hội. Cũng là Làng có nhiều nét văn hoá Chăm còn lưu giữ không mai một theo năm tháng. Nơi đây có đền Pô NưGar là nơi cất giứ y phục của ngài và có dong kênh Nam chảy dài làm cho Làng thêm tươi đẹp.
12. Làng Chăm Hậu Sanh(Palei Thun): thuộc xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước. Nơi có đền tháp Porome đứng sừng sững trên đồi cao tại đây diễn ra lễ rước y trang của ngài Porome được tổ chức rất long trọng vào mỗi dịp lễ hội Katê. Có sự tham gia của các bà con thuộc khu vực(HaLaw) Porome gồm: Làng Hậu Sanh(palei Thun), Làng Vụ Bổn( PaBhar), Làng Hiếu Thiện(Palei Plao) , Làng Chung Mỹ(palei Bhơng Con), Làng Phước Lập(palei Ia Li U). Làng Hậu Sanh là làng có nhiều truyền thuyết liên quan đến vua Porome như: truyền thuyết về cây Rạk, nơi đây có các đền tháp thờ Porome, tượng công chúa Ngọc Khoa.
13. Làng Chăm Vụ Bổn(Palei PaBhar): thuộc xã Phước Nam, huyện Ninh Phước. Làng có nhiều bà con theo đạo Bà la môn sinh sống nên mọi sinh hoạt, hoạt đồng văn hoá Chăm theo nghi lễ của Bà la môn nhiều hơn. Việc tổ chức lễ Katê thì bà con tham gia làm lễ tại đền tháp Porome và ngoài ra bà con còn đến các đền tháp khác để cúng.
Làng Vụ Bổn là làng sống xa nhất các làng Chăm thuộc huyện Ninh Phước, là làng tổ chức Lễ Katê gia đình chậm hơn các làng Chăm khác một tuần như Hiếu Lễ, Cakleng.
14. Làng Chăm Hiếu Thiện(Palei PaBlao): thuộc xã Phước Nam, huyện Ninh Phước. Nằm cạnh Làng Vụ Bổn và có mối quan hệ như một với Làng Hiếu Thiện cùng thuộc khu vực Porome.
Làng Hiếu Thiện chủ yếu là người dân theo Bà la môn giáo sinh sống nên cũng có các vị chức sắc bên Đạo Bà la môn để phục vụ các lễ cúng diễn ra trong năm của Làng.
15. Làng Chăm Văn Lâm(Palei Ram): thuộc xã Phước Nam, huyện Ninh Phước. Được xem là Làng chăm khá giàu có, kinh doanh sầm uất, có nhiều ngôi nhà khang trang cùng một số căn biệt thự rất đep.
Đây là làng có hai tôn giáo cùng sinh sống, trong đó hồi giáo Bà ni là tôn giáo lâu đời sau đó là hồi giáo Islam mới xâm nhập sau này. Do làng theo hồi giáo Bàni và hồi giáo Islam nên mọi hoạt động của Làng đều diễn ra theo nghi lễ của Bani như: lễ Ramưwan, đám cưới (Lakhak), đám ma và một số lễ nghi riêng của làng, đều diễn ra khác với các làng Chăm theo đạo Bà la môn. Tuy nhiên, lễ hội RiJa NưGar (cúng đầu năm) thì diễn ra như nhau chỉ khác nhau về lễ nghi và đặc điểm riêng của từng làng. Tuy làng Văn Lâm có hai tôn giáo sống xen kẽ nhau nhưng mọi hoạt động đều diễn ra như nhau. Riêng bên hồi giáo Islam thì quản lý nghiêm ngặt hơn như người trong tôn giáo không được uống rượu, bia, con gái không được ưng người ngoại tộc, được ăn các loại thịt (trừ thịt heo).
Làng Chăm Văn Lâm có các Thánh đường hồi giáo Islam, Thánh đường hồi giáo Bàni và có con suối Bhum Kwei chảy rất đẹp ở giữa làng.
16. Làng Chăm Thôn Phước Lập(Palei Ia Li U): thuộc xã Phước Nam, huyện Ninh phước. Làng Phước Lập còn rất nghèo so với các làng chăm khách nhưng vẫn giữ bản sắc văn hoá Chăm.
Làng chủ yếu là đồng bào Chăm theo đạo Bà la môn sinh sống nên mọi hoạt động, sinh hoạt văn hoá Chăm đều diễn ra như các làng Chăm khác. Theo phong tục đám ma của người Chăm theo đạo Bà La Môn đối với người chết thì có 2 loại đám, là đám thiêu (đam cuh) và đám chôn (đam dhar). Các làng Chăm khác theo đạo Balamôn thì đều thực hiện đám thiêu, ngược lại thì chỉ có Làng Phước Lập thì thực hiện đám chôn, đây là đặc điểm riêng của Làng.
17. Làng Chăm Chung Mỹ(Palei Bhơng Con): thuộc thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước. Làng được tách ra từ Làng Mỹ Nghiệp(palei CaKlaing) nên ở đây cũng có một số hộ gia đình còn giữ nghề truyền thống của người Chăm là nghề dệt thổ cẩm.
Làng Chung Mỹ đa số theo tôn giáo Bà La Môn nên mọi hoạt sinh hoạt của người dân ở đây đều giống như các làng Chăm theo tôn giáo Bà La Môn.
18. Làng Chăm Mỹ Nghiệp(Palei CaKlaing): thuộc thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước. Làng Mỹ Nghiệp với nghề nghề dệt thổ cẩm truyền thống nổi tiếng của người Chăm Ninh Thuận.
Làng Mỹ Nghiệp không chỉ nổi tiếng về nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Chăm mà còn là nơi gắn liền với những truyền thuyết về vua Poklong Garai, PoKlong Cal là người dạy cho dân làm nghề dệt. Đây là vùng đất có nền văn hoá lâu đời và làng được người nhiều người biết đến. Làng Mỹ Nghiệp chủ yếu theo đạo Bà La Môn giáo nên mọi hoạt động, sinh hoạt văn hóa Chăm đều diễn ra quanh năm và mang lễ nghi của Bà La Môn giáo. Ở Mỹ Nghiệp hiện còn có nhiều di tích liên quan đến vua PoKlong Garai cũng như các di tích khác.
19. Làng Chăm Vĩnh Thuận hay gọi Bầu Trúc( TPalei Hamu Craok): thuộc xã Phước Dân. Làng nổi tiếng về nghề làm gốm truyền thống của người Chăm và còn có truyền thuyết về Po Nai.
Ở Làng Bầu Trúc còn đền thờ Po Nai và có nhà trưng bày những sản vật làm từ đất nung rất là điệu nghệ những cô gái Chăm duyên dáng được trưng bày ra và thu hút nhiều du khach, có đền Po Nai.
Làng Bầu Trúc bà con theo Bà La Môn giáo nên mọi hoạt động, sinh hoạt của người dân ở đây cũng diễn ra như các làng Chăm tại Ninh Thuận.
20. Làng Chăm Thành Tín(Palei Cwak PaTih): thuộc xã Phước Hải, huyện Ninh Phước. Làng Thành Tín được biết đến là làng có những dải cát trắng, hồng trải dài mênh mông bên phía đông của Làng. Làng với những bờ cát dài nổi tiếng với bài hát “Bhum adhei” do nhạc sĩ Amư Nhân sáng tác đã nói lên những sản vật nổi tiếng ở đây như: Khoai hồng(bei bhong bauh libbung), trái dưa ngọt, có những giếng nước ngọt( tam kai yamưn).
Làng Thành Tín gắn liền với những truyền thuyết cũng như có những bài hát, thơ ca(Ariya) được viết tại đây. Nơi đây có nhiều giếng nước ngọt gắn liền với nghề đi biển của người Chăm xưa.
Làng chủ yếu bà con theo tôn giáo Bà Ni sinh sống nên mọi hoạt động, sinh hoạt của bà con ở đây diễn ra mang lễ nghi của Bà Ni như: đám cưới (Lakhak), đám ma… Làng có lễ hội lớn trong năm đó là lễ hội Ramưwan cùng các lễ nghi khác.
21. Làng Chăm Tuấn Tú(Palei PaTuh): thuộc xã An Hải, huyện Ninh Phước. Làng nổi tiếng có đồi cát đỏ Nam Cương tuyệt đẹp với những cồn cát di động nhiều màu của cát hoà cùng ánh nắng của vùng Panduranga tạo cho cồn cát thêm ấn tượng hơn trong ánh mắt du khách khi đến tham quan.
Làng Tuấn Tú đa số bà con theo đạo hồi giáo Bà Ni nên mọi hoạt động sinh hoạt của họ đều mang tôn giáo Đạo Bà Ni hơn. Trong năm làng cũng diễn ra các lễ hội như: Ramưwan Palei PaTuh… Làng cũng có những giếng nước ngọt cùng các cồn cát di động rất đẹp như Làng Thành Tín.
Với hơn 20 Làng Chăm tại Ninh Thuận, Chúng ta không chỉ tìm hiểu về nét văn hoá, tín ngưỡng của dân tộc Chăm, mà còn tham gia hoà mình vào cuộc sống cũng như những đặc điểm riêng về làng nghề truyền thống, ẩm thực của mỗi làng. Đến các làng Chăm chúng ta sẽ bị cuốn hút bởi những điệu múa của những thiếu nữ Chăm duyên dáng, xinh đẹp lộng lẫy với nhưng tà áo dài Chăm phối màu sắc rất đẹp và những ngôi tháp chăm cổ kính đứng vững ngàn năm trên những đồi cao nhắc đến Vương Quốc Chăm Pa một thời hùng mạnh.
